Styś Wincenty Ignacy (1903–1960), prawnik, ekonomista, historyk, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego i Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu.
Ur. 30 VII we wsi Husów (pow. łańcucki) w wielodzietnej rodzinie chłopskiej, był synem Jana (zm. 1933), miejscowego organisty, działacza ruchu ludowego, i Salomei z Podolców (zm. 1943).
S. uczęszczał do gimnazjum w Łańcucie, utrzymując się z korepetycji. Po zdaniu matury w r. 1922 podjął studia na Wydz. Prawa UJK, ale przerwał je z powodu złych warunków materialnych. Od stycznia do kwietnia 1924 pracował w kopalni węgla «Hrabia Renard» w Sosnowcu, następnie był do końca t.r. nauczycielem w szkole powszechnej w Drużkopolu (pow. horochowski), a od stycznia do października 1925 korepetytorem w Ustrzykach Dolnych. Od t.r. kontynuował studia na UJK i uczęszczając dodatkowo na seminaria ekonomiczne, ukończył je w r. 1928. Podczas studiów działał w Akad. Kole Młodzieży Wiejskiej. Od listopada t.r. do końca marca 1931 pracował w Małopolskim Tow. Rolniczym we Lwowie jako instruktor oświatowo-organizacyjny Kół Młodzieży Wiejskiej, m.in. w Muninie (pow. jarosławski).
W październiku 1930 został S. młodszym asystentem w Katedrze Ekonomii Społecznej UJK, kierowanej przez Stanisława Głąbińskiego. W lwowskich „Rocznikach Dziejów Społecznych i Gospodarczych” opublikował artykuły Na marginesie rozprawy Dra I. C. Tribego „Zehn Jahre polnischer Währung” (1931) oraz Metryki gruntowe józefińskie i franciszkańskie jako źródło do historii gospodarczej Galicji (1932). W czerwcu 1932 uzyskał stopień doktora praw na podstawie napisanej pod kierunkiem Stanisława Grabskiego rozprawy Rozdrobnienie gruntów chłopskich w byłym zaborze austriackim od 1787 do 1931 r. (Lw. 1934); praca ta, wprowadzająca nowatorskie metody badawcze i postulująca likwidację przeludnienia wsi przez przyspieszenie uprzemysłowienia, została wysoko oceniona w kraju, Niemczech i Wielkiej Brytanii, a także w ZSRR. Dzięki uzyskanemu stypendium Fundacji Rockefellera, S. od października 1932 studiował przez dwa lata teorię ekonomii i historię gospodarczą kolejno w Wiedniu, Bonn, Londynie, Cambridge, Paryżu i Rzymie. Po powrocie do kraju, 4 X 1934, został starszym asystentem w Zakł. Ekonomii Społecznej UJK. Dn. 27 VII 1936 habilitował się na Wydz. Prawa UJK na podstawie pracy Wpływ uprzemysłowienia na ustrój rolny (Lw. 1936). Prowadził odtąd wykłady: „Siły gospodarcze Polski” i „Polityka agrarna” w Studium Ekonomicznym przy Wydz. Prawa oraz „Ekonomia polityczna”, „Polityka agrarna” i „Handel międzynarodowy ziemiopłodami” na Wydz. Rolniczo-Lasowym Politechn. Lwow., gdzie jako zastępca profesora kierował także Katedrą Ekonomii Społecznej. Prowadził też wykłady w ramach uniwersytetów ludowych, m.in. na Wiejskim Uniw. Orkanowym Ignacego Solarza w Gaci pod Przeworskiem.
S. był uważany za współtwórcę lwowskiej szkoły badań społeczno-gospodarczych. Od r. 1936 należał do Tow. Naukowego we Lwowie. Był też członkiem Zjednoczenia Polaków Ziemi Czerwińskiej, założonego w r. 1937 przez Grabskiego, Franciszka Bujaka, Juliusza Makarewicza i Eugeniusza Romera; współpracował z wydawanym przez nie (nieregularnie) we Lwowie czasopismem „Ziemia i Naród”. W r. 1938 z Bujakiem i Stefanem Inglotem założył Spółdzielnię Wydawniczą «Wieś»; we trójkę redagowali wydawany przez nią miesięcznik „Wieś i Państwo”, propagujący spółdzielczość i podniesienie poziomu kulturalnego społeczności wiejskiej. T.r. opublikował S. we Lwowie broszury: Emigracja ludności wiejskiej, Reforma rolna jako walka z przeludnieniem wsi, Rozdrobnienie gruntów chłopskich i Struktura rolna Polski, a także artykuł Rolnictwo a uprzemysłowienie („Wieś i Państwo” nr 1). W r. 1939 ogłosił w „Przeglądzie Ekonomicznym” rozprawę Zagadnienie niepodzielności gruntów chłopskich w świetle doświadczeń b. zaboru austriackiego (odb. Lw.) oraz wydał pracę zmarłego t.r. Mariana Karpińskiego „Ewolucja ideologii spółdzielczej” (Lw.). W lipcu 1939 przeszedł w UJK na stanowisko asystenta kontraktowego w Katedrze Teorii Prawa z przydziałem do Katedry Ekonomii Politycznej.
Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu Lwowa (22 IX 1939) przez Armię Czerwoną, S. był 28 IX t.r. jednym z mówców na zwołanym przez władze okupacyjne wiecu w Collegium Maximum UJK; w wystąpieniu ilustrował własnym przykładem możliwość awansu społecznego ludności wiejskiej w niepodległej Polsce. Gdy tego samego dnia Grabski został aresztowany przez NKWD, S. prowadził do grudnia jego wykład ekonomii politycznej na Wydz. Prawa UJK, przekształconego w styczniu 1940 w Uniw. im. I. Franki. Równocześnie kontynuował pracę na Wydz. Rolno-Lasowym Inst. Politechnicznego (utworzonego w miejsce Politechn. Lwow.), ale w grudniu 1939 został zwolniony. Dn. 3 I 1940 usunięto go także z Uniwersytetu. Odtąd był starszym współpracownikiem naukowym Akad. Nauk USRR (do czerwca 1940), a następnie zatrudnił się w Treście Zielonego Budownictwa m. Lwowa na stanowisku planisty, rachmistrza i normisty. Podczas okupacji niemieckiej był od sierpnia do listopada 1941 dyrektorem stacji traktorowej w Obroszynie pod Lwowem, a następnie referentem w urzędzie żywnościowym w Chodorowie (pow. Bóbrka). Równocześnie na tajnym Wydz. Prawa UJK, kierowanym przez Kazimierza Przybyłowskiego, wykładał ekonomię i skarbowość; był też skarbnikiem tajnego wydziału. Współuczestniczył w powołaniu tajnego Stronnictwa Ludowego «Roch». W październiku 1943 opuścił Lwów i zamieszkał w rodzinnym Husowie; stąd w r. 1944 przeniósł się do Łańcuta, gdzie pracował odtąd jako kasjer w Związku Spółdzielni Spożywców «Społem».
Wkrótce po wkroczeniu do Rzeszowa wojsk sowieckich, 2 VIII 1944, S. zorganizował tam, m.in. z Lesławem Adamem, Państw. Studium Administracyjne; wstąpił do utworzonego 12 VII 1945 PSL. W sierpniu t.r. wyjechał do Warszawy, gdzie został naczelnikiem wydziału w Dep. Rolnictwa Centralnego Urzędu Planowania. Wkrótce przeniósł się do Wrocławia i na tamtejszym Uniwersytecie i Politechnice (od r. 1951 Uniw. Wrocł.) na Wydz. Prawno-Administracyjnym (od 19 X 1950 Wydz. Prawa) objął 21 X 1945 Katedrę Ekonomii Politycznej. Wszedł do Rady Naukowej dla Zagadnień Ziem Odzyskanych i opracował dla niej koncepcje osadnictwa oraz ustroju rolnego; propagując także spółdzielczość parcelacyjno-osadniczą zorganizował pięć spółdzielni w woj. wrocławskim. Od r. 1945 był członkiem, a w l. 1946–8 zastępcą przewodniczącego Komisji Osadnictwa Rolniczego, kierowanej przez Inglota; w r. 1946 był inicjatorem osiedlenia w okolicach Wrocławia czterdziestu rodzin z Husowa. Doświadczenia z tej działalności opisał w artykule Osadnictwo spółdzielcze wsi Husowa na Dolnym Śląsku („Wieś i Państwo” 1947 nr 3). W l. 1946–7 z Inglotem, Bujakiem i Stanisławem Pigoniem redagował wznowiony miesięcznik „Wieś i Państwo”. W r. 1946 wszedł do zarządu ZNP. T.r. został członkiem, a w r. 1947 skarbnikiem Wrocławskiego Tow. Naukowego (w jego zarządzie zasiadał do r. 1958). Był współorganizatorem prywatnej Wyższej Szkoły Handlowej we Wrocławiu; 3 II 1947 wygłosił w niej wykład inauguracyjny, wszedł w skład jej rady i jako profesor kontraktowy objął kierownictwo Katedry Ekonomii Politycznej. Na podstawie badań przedwojennych opublikował pracę Drogi postępu gospodarczego wsi. Studium szczegółowe na przykładzie zbiorowości próbnej wsi Husowa (Wr. 1947). Ogłosił też artykuły Zagadnienia mechanizacji rolnictwa („Ekonomista” 1948 nr 2), Ludność Ziem Odzyskanych („Życie Gospodarcze” 1948 nr 14) i Rolnictwo na Dolnym Śląsku („Oblicze Ziem Odzyskanych”, Wr.–W. 1948 I). Po wyborach do Sejmu Ustawodawczego (19 I 1947) krytykował taktykę prezesa PSL Stanisława Mikołajczyka i 22 III t.r. przeszedł do ugodowego wobec władz, wrocławskiego Wojewódzkiego Komitetu «Chłopi i Państwo», przekształconego następnego dnia w Komitet Organizacyjny Lewicy PSL; był zwolennikiem współpracy z prokomunistycznym Stronnictwem Ludowym, ale wkrótce zaprzestał działalności politycznej. W l. 1947–8 był członkiem Komisji Ekspertów Ekonomii przy Centralnym Urzędzie Planowania, a w r. 1948 także Komisji Ekonomiki Rolnej przy ministrze rolnictwa. Dn. 3 XI 1948 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. ekonomii politycznej. T.r. został prezesem wrocławskiego oddziału Polskiego Tow. Ekonomicznego. Od r. 1949 był członkiem Tow. Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.
Atakowany przez powiązany z PZPR Związek Akademickiej Młodzieży Polskiej za «burżuazyjny charakter wykładanej ekonomii», został S. w r. 1949 zwolniony z funkcji kierownika uniwersyteckiej Katedry Ekonomii Politycznej; zaprzestał wtedy prowadzenia wykładów z ekonomii politycznej, podjął natomiast nieobowiązkowe wykłady z powszechnej historii gospodarczej. W lutym 1950 został zastępcą przewodniczącego Klubu Demokratycznego Pracowników Wyższych Uczelni. Po upaństwowieniu Wyższej Szkoły Handlowej i przemianowaniu jej (27 IX t.r.) na Wyższą Szkołę Ekonomiczną (WSE) został podczas zebrania w auli oskarżony o «prawicowe odchylenie», po czym zwolniony z pracy. Odtąd do r. 1955 był inwigilowany przez wrocławski Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) w ramach operacji «Wschód», skierowanej przeciw tamtejszym uczonym pochodzącym ze Lwowa. W listopadzie 1950 objął na Wydz. Humanistycznym Uniw. Wrocł. (od lutego 1952 Wydz. Filozoficzno-Historyczny) II Katedrę Historii Gospodarczej; odtąd prowadził zajęcia z historii gospodarczej Polski «w okresie kapitalistycznym». Równocześnie w l. 1951–3 był dyrektorem wrocławskiego oddziału Państw. Wydawnictwa Naukowego. Dn. 1 IX 1953 przeniesiono go na stanowisko drugiego profesora w Katedrze Historii Polski Nowożytnej na Wydz. Filozoficzno-Historycznym. Rozpoczął wtedy spisywanie wspomnień, doprowadzonych do r. 1914 (rkp. w Arch. PAN, sygn. III–136, j.a. 143).
W r. 1956 wrócił S. na Katedrę Ekonomii Politycznej WSE, a 24 X t.r., podczas przełomu październikowego, został wybrany na rektora tej uczelni; pełnił tę funkcję do 24 IV 1959. Jednakże powstała w miejsce WUBP Służba Bezpieczeństwa nadal kontrolowała jego korespondencję. Na początku r. 1957 ponownie objął kierownictwo Katedry Ekonomii Politycznej na Wydz. Prawa Uniw. Wrocł. W styczniu t.r. bezskutecznie kandydował w wyborach do Sejmu jako bezpartyjny z okręgu nr 111 we Wrocławiu. W kwietniu na Ogólnopolskim Zjeździe Ekonomistów tamże krytykował dokonywaną w okresie stalinowskim kolektywizację rolnictwa, obowiązkowe kontyngenty płodów rolnych i uzależnienie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego od PZPR; zaproponował wprowadzenie w rolnictwie mechanizmów rynkowych. T.r., w atmosferze popaździernikowej odwilży, wszedł w skład wielu gremiów, m.in. Sekcji Rolnej Rady Ekonomicznej przy Radzie Ministrów, Zarządu Rzeczoznawców Ekonomii Politycznej przy Sekcji Studiów Uniwersyteckich Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego oraz jako przewodniczący Zespołu Organizacji Badań Naukowych przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu; otrzymał również Nagrodę Naukową M. Wrocławia. Odbył też kilka wyjazdów naukowych za granicę, m.in. do Wielkiej Brytanii. Dn. 1 III 1958 został mianowany profesorem zwycz. Od listopada t.r., podejrzewany z Inglotem, Tadeuszem Kotulą, Jerzym Łanowskim i Marcinem Morelowskim o «działalność prawicową na odcinku ruchu ludowego» oraz kontakty z emigracyjnym PSL, był ponownie inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa (w ramach akcji «Podżegacze»). Opublikował skrypt akademicki Zarys historii gospodarczej Polski (W. 1958, wyd. 2, W. 1960) oraz swą najważniejszą pracę Współzależność rozwoju rodziny chłopskiej i jej gospodarstwa (Wr. 1959), opartą na 1500 ankiet przeprowadzonych w rodzinach chłopskich i przedstawiającą analizę procesów demograficznych, wpływających na wielkość wiejskich gospodarstw. Po raz drugi obrany rektorem WSE w r. 1959, nie został zatwierdzony przez Min. Szkolnictwa Wyższego. Dn. 11 IV 1960 wszedł do Komisji Nauk Społecznych PAN. Należał do Zarządu Głównego Polskiego Tow. Ekonomicznego, Rady Naukowej Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego w Opolu, Inst. Śląskiego w Opolu oraz Śląskiego Inst. Naukowego w Katowicach. Zmarł 21 IV 1960, został pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu. Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1957).
W małżeństwie zawartym 10 VII 1928 z Anielą Emilią Pacześniowską, miał S. córki Annę Agnieszkę (ur. 1932), po mężu Popiacką, nauczycielkę języka polskiego, i Marię Cecylię (ur. 1935), po mężu Włoczewską, architekta.
Pośmiertnie wydano pracę S-a Nowy model interpretacyjny do „Obrazu ekonomicznego” Franciszka Quesnaya (Wr. 1962).
Bibliografia polskiego piśmiennictwa statystycznego 1944–1969, W. 1972; Gazda Z., Słownik biograficzny ekonomistów polskich od XIII wieku do połowy wieku XX, Kielce 1998; Mioduchowska M., Materiały do bibliografii historii ruchu ludowego w latach 1864–1974, W. 1979; Płaczek J., Poczet wybitnych ekonomistów polskich XVIII–XX stulecia, W. 2006; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1; Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, W. 1989 (fot.); Słownik biograficzny statystyków polskich, W. 1998 (fot.); Słownik historii myśli ekonomicznej, Red. E. Kundera, Kr. 2004; Styk J., Problematyka społeczna wsi w piśmiennictwie polskim 1901–1988. Bibliografia, L. 1992; – Buczek R., Stronnictwo Ludowe w latach 1939–45, Londyn 1975; Draus J., Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946, Kr. 2007; Drewnowski J., Autobiografia naukowa, Londyn 2000 s. 7; Dybalska W., Taki zwyczajny. O profesorach Uniwersytetu Wrocławskiego, Wr. 2005 s. 199–211; Jasiński J., O warsztacie badawczym W. Stysia, „Zesz. Nauk. Wyższej Szkoły Ekon. we Wr.” 1969 nr 18 s. 142; Kamiński Ł., Kryptonim «Podżegacze», „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003 nr 1 s. 175–80; Kampania wyborcza i wybory do Sejmu 20 stycznia 1957 r., Oprac. P. Machcewicz, W. 2000 s. 299, 325; Klimczak B., Poglądy W. Stysia na przebudowę ustroju rolnego, „Prace Nauk. Akad. Ekon. we Wr.” 1981 z. 175; Kulak T., Pater M., Wrzesiński W., Historia Uniwersytetu Wrocławskiego 1702–2002, Wr. 2002; Nowacki K., Zarys dziejów prawa na Uniwersytecie Wrocławskim, Wr. 2003 s. 212–13, 219–20, 227; Politechnika Lwowska 1844–1945, Wr. 1993; Pasierb B., Ruch ludowy na Dolnym Śląsku w latach 1945–1949, [b.m.r.w.]; 50 lat Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wr. 1997 s. 17, 23, 26, 36–7, 40; Popkiewicz J., Wincenty Styś jako uczony i wychowawca, „Prace Nauk. Akad. Ekon. we Wr.” 1981 z. 175; Redzik A., O naukach historyczno-prawnych w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, w: Nauki historycznoprawne w polskich uniwersytetach w II Rzeczpospolitej, Red. M. Pyter, L. 2008 s. 178–9; tenże, Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1939–1945. Wybrane zagadnienia, „Roczn. Lwow.” 2004 s. 91–125; tenże, Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1939–1946, L. 2006 (fot.); Sielezin J. R., Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku. Kalendarium (sierpień 1945 – marzec 1947), Wr. 1997; tenże, Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku w latach 1945–1949, Wr. 2000; Suleja T., Uniwersytet Wrocławski w okresie centralizmu stalinowskiego 1950–1955, Wr. 1995; Tyszkiewicz J., Od upadku Festung Breslau do stalinowskiego Wrocławia. Kalendarium 1945–1950, W.–Wr. 2000; Uczeni wrocławscy (1945–1979), Wr. 1980 s. 98–101; Uniwersytet Wrocławski w latach 1945–1955, Wr. 1959 I 90, 93, 114, 129, II 107, 175–6; Uniwersytet Wrocławski w latach 1945–1970. Księga jubileuszowa, Red. W. Floryan, Wr. 1970; Uniwersytet Wrocławski w latach 1956–1959, Wr. 1964 s. 121, 123, 131–2, 233; Wrocławskie środowisko akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945–2005, Wr. 2007; Z Husowa po berła rektorskie. Wincenty Styś – człowiek, uczony, działacz społeczny, Red. S. Urban, W. 1986; – Chodorowski J., Lwowskie zderzenie cywilizacji. Ze wspomnień o Profesorze Wincentym Stysiu, „Nowy Przegl. Wszechpol.” 2005 nr 11–12 s. 11–15; Polskie podziemie na terenach Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w latach 1939–1941, Red. W. Komogorow, A. Podolski, W.–Moskwa 2001 I–II (także błędnie jako Wincenty Styslo); Steinhaus H., Wspomnienia i zapiski, Oprac. A. Zgorzelska, Wr. 2002; – Wspomnienia pośmiertne: „Ekonomista” 1960 nr 5 s. 1182 (A. Haber), „The Slavonic and East European Review” (Londyn) Vol. 39: 1961 nr 93 s. 313–26 (P. Skwarczyński, R. F. Leslie, D. Warriner), „Zagadnienia Ekonomiki Rolnej” 1960 nr 4 (F. Dziedzic); – AAN: sygn. 5944 (Min. WRiOP, teczka osobowa S-a); Arch. PAN: sygn. III–136 (spuścizna S-a); Arch. Uniw. Wrocł.: sygn. RK 120 (teczki osobowe); Deržavnyj archiv L’vivskoï oblasti we Lw.: DALO, F. 26 op. 5 spr. 1839 (teczka osobowa); – Informacje Jerzego Węgierskiego z Kat. oraz Jerzego Chodorowskiego i córki S-a, Anny Agnieszki Popiackiej z Wr.
Adam Redzik